Kiruna, Zweden, donderdag 6 augustus 2015

Vanochtend konden we weer eens wat langer (uit)slapen en dat is niet tegen dovemansoren gezegd. Dat we geen dovemansoren hebben, blijkt overigens ook wel, wanneer we rond 8 uur alweer gewekt worden door stofzuigen op de gang. In een beetje groter hotel moet de schoonmaak op tijd beginnen, dat klinkt logisch, maar dat betekent wel dat je de gasten soms wakker zult (moeten) maken. Wij malen er overigens niet om en sommigen draaien zich gewoon nog een keertje om. We hoeven immers pas om half 10 klaar te zijn met het ontbijt.

Aan de ontbijttafel kunnen we nog een laatste keer genieten van het prachtige uitzicht en ook nog een keer wat minder genieten van de broodkunsten van de Zweden. Gelukkig zijn er vanochtend ook stokbroodjes, zodat we het ietwat kleffe en toch ook droge lokale brood kunnen laten voor wat het is. Dat gezegd hebbende is het hotel Björkliden Fjället echter toch wel een aanrader. Het personeel doet echt zijn en haar uiterste best om het de gasten naar de zin te maken.

Nadat we de auto weer volgens de vaste indeling hebben ingeladen beginnen we aan één van de kortste, zo niet de allerkortste rit van deze vakantie. Slechts iets meer dan 100 kilometer voorbij Björkliden ligt namelijk Kiruna, ons eindstation van deze donderdag. De weg ernaartoe loopt grotendeels langs het grote bergmeer dat we gisteren hebben beschreven en de omgeving bestaat verder uit bossen en bergen. Onderweg passeren we, weliswaar op behoorlijke afstand zodat we de berg zelf niet kunnen zien, de Kebnekaise. Deze hoogste berg van Zweden bestaat uit twee toppen. De ene top (momenteel nog de hoogste met zo’n 2106 meter) wordt gevormd door een gletsjer die in omvang afneemt, waardoor over een tijd de andere top, bestaande uit rotsmateriaal en 2097 meter hoog, de hoogste top zal gaan worden. De Kebnekaise speelt in het boek en de tekenfilmserie Nils Holgersson een belangrijke rol als geboorteplaats van Akka van Kebnekajse, de leidster van de groep (wilde) ganzen waarmee Nils reist.

We arriveren nog ruim voor de middag in Kiruna en zijn al snel in het centrum. Gisteren hebben we via internet nog een activiteit voor deze middag geregeld. We hebben namelijk een rondleiding in de ijzerertsmijn van Kiruna geboekt. De hele stad is onstaan rondom de ijzermijnen, waarvan de ene sinds 1980 buiten werking is, maar de andere nog steeds volop in productie is. Omdat de excursie pas om 14 uur begint, hebben we nog een paar uur om de stad te bekijken. We gebruiken de tijd voornamelijk om een rondje door het centrum te lopen en de lokale kerk te bekijken. Die kerk is overigens wel weer een heel bijzondere. De houten kerk is namelijk gebouwd met als doel deze de uitstraling en het interieur van een Samihut te geven. Dat maakt het tot een weliswaar donkere, maar verder absoluut unieke kerk. De muren zijn opgebouwd uit vele houtdelen die de indruk geven van elk individueel te zijn gevormd met een figuurzaag.

Na de rondwandeling eten we een simpele lunch van broodjes uit de lokale supermarkt. Aansluitend wandelen we naar de lokale VVV, waarvandaan we ook zullen worden opgehaald voor de rondleiding door de ijzerertsmijn. In het VVV kantoor kunnen we alvast wat folders lezen en een maquette bewonderen van Kiruna en de mijn.

Om kwart voor twee arriveert de bus al. We zorgen ervoor dat we door middel van een parkeerschijf die je ook bij het VVV kunt verkrijgen gedurende 4 uur op het centrale plein geparkeerd kunnen blijven staan en stappen in de bus. Eenmaal in de bus begint de rondleiding eigenlijk al meteen. Onze gids, een jonge medewerkster van LKAB (zoals de onderneming die de mijn exploiteert heet) steekt gelijk van wal met een uitleg over wat komen gaat. We krijgen te horen dat de bus de mijn in zal rijden en dat wij op een diepte van 540 meter zullen uitstappen. Daar begint de eigenlijke rondleiding. Voor de duidelijkheid: die 540 meter diepte is gerekend vanaf de bergtop, waar men ooit is begonnen met de winning van ijzererts. Dat is al een tijd geleden, want LKAB is opgericht in 1890(!). Dat de stad Kiruna haar bestaan dankt aan de mijnwerken is wel duidelijk, want Kiruna bestaat pas sinds circa 1900. De mijnwerkers wilden dicht bij hun werk wonen, iets waar men nu, vele jaren later, toch ook wel de wat wrangere vruchten van blijkt te plukken.

Als gevolg van de mijnactiviteiten verzakt namelijk de grond boven de mijn, waardoor ook een behoorlijk deel van de stad zal gaan verzakken. Het ijzererts, en daarmee de mijn, loopt namelijk naarmate men dieper graaft steeds verder onder de stad door. Nu heeft men voor die verzakkingen inmiddels een oplossing gevonden, in die zin dat dit deel van de stad “simpelweg” verplaatst zal gaan worden. Omdat LKAB voor 100% eigendom is van de Zweedse staat, lijkt het voor de hand liggend dat de Zweedse belastingbetaler hier ook wel aan zal mogen gaan bijdragen. Vergelijk de situatie maar een beetje met de winningsgebieden van gas in noord Nederland. Weliswaar wordt hier een ander product gewonnen, maar de gevolgen zijn ook hier zeer groot. Niet alleen huizen zullen moeten worden afgebroken, maar ook bijvoorbeeld het stadhuis en de kerk liggen in de gevarenzone. Het stadhuis zal, met uitzondering van de zeer karakteristieke klokkentoren, worden afgebroken en de kerk zal in zijn geheel moeten worden verplaatst (afbreken en weer opbouwen)!

Terug naar de diepte. Hier zijn we inmiddels begonnen aan de rondleiding. Er wordt ons verteld dat er niet minder dan 400(!) kilometer aan wegen in de mijn lopen. Ter vergelijking: dat is nog meer dan de complete lengte van heel Nederland van zuid naar noord. Op een diepte van 540 meter onder de bergtop bevindt zich een compleet bezoekerscentrum in de mijn. De eigenlijke mijnactiviteiten spelen zich momenteel echter af op een diepte van circa 1500 meter. Die diepte neemt met het winnen van meer ijzererts alleen maar toe, waardoor de winning van het erts ook steeds kostbaarder wordt. Dit is een nadeel van deze mijn, die 90% van de complete ijzerwinning in Europa voor zijn rekening neemt, ten opzichte van concurrenten die met name in Zuid-Amerika en Australië zitten en waar aan de oppervlakte ijzererts kan worden gewonnen. Door het zeer efficiënt maken van de productie (zeer sterk geautomatiseerd) en een prima logistiek voor de routing van het ijzererts naar de klant, is LKAB tot op de dag van vandaag nog steeds zeer concurrerend. Er is dan ook onlangs besloten tot het opnieuw dieper gaan winnen van het ijzererts (niemand weet tot op heden tot hoe diep het erts zit, maar tenminste tot een diepte van 2 kilometer).
Dat de ijzerertswinning doorgaat beteken dat men momenteel bezig is om een nieuwe productielaag, inclusief alle daarbijbehorende infrastructuur in de mijn aan te leggen. Dit betekent dat de mijn weer dieper wordt en nog tenminste 20 jaar vooruit kan. Wanneer deze beslissing een paar jaar geleden overigens niet was genomen, zou de mijn in 2017 gesloten zijn.

Het complete niveau waar wij ons op bevinden is uitgerust voor rondleidingen. Je vindt er al het mogelijke equipment (van boormachines, via loaders tot aan skips, een ander woord voor de liften die het ijzererts met 40 ton tegelijk vanuit de diepte naar boven brengen) dat in het verleden en het heden in de mijn wordt gebruikt. We krijgen ook een uitleg waarom het soort ijzererts dat hier wordt gewonnen, magnetite, een voordeel heeft ten opzichte van het erts dat in bijvoorbeeld Zuid-Amerika wordt gewonnen (hematite). Het magnetite is namelijk, zoals de naam al doet vermoeden, magnetisch. Hierdoor is het goed van het overige rotsmateriaal te scheiden. Ook komt er bij het oxideren van deze ertssoort, wat nodig is voor het produceren van de zogenaamde pellets, de bolletjes van ongeveer een centimeter doorsnee in welke vorm het ijzererts naar de afnemers wordt getransporteerd, veel warmte vrij. Deze warmte kan weer worden hergebruikt, waardoor de CO2 uitstoot van dit productieproces aanzienlijk minder impact heeft op het milieu dan dat van de overzeese concurrentie.

Het gaat te ver om hier het complete mijnproces te willen beschrijven. Laten we het er maar op houden dat we een bere-interessante middag hebben beleefd. Het in een nog in productie zijnde mijn rondlopen is een werkelijk unieke ervaring. Een ervaring die ze in de mijnwerkersstad Kiruna graag met hun gasten willen delen. Kiruna zou er niet zijn geweest zonder de mijn en de mijn kan niet bestaan zonder Kiruna. Het grote percentage van de bevolking, die direct of indirect voor de mijn werkt zou ervoor zorgen dat, bij sluiting van de mijn, het aantal inwoners van de stad (momenteel zo’n 20.000) in no-time zou halveren. Dat is ook de reden dat de mijn er alle baat bij heeft dat deze, zich langzaam maar zeker verplaatsende stad, nog heel lang blijft bestaan. Voor de toerist de kans om unieke beelden aan zijn fotoverzameling toe te voegen, want wanneer je hier over pakweg 20 jaar terugkeert, zal ongeveer een kwart van de stad niet meer op de huidige locatie te vinden zijn.

Vol van alle indrukken staan we met de bus om 16.45 uur weer terug bij het VVV-kantoor. We lopen nog een keer richting de mijn, om ook de buitenkant ervan op “de gevoelige plaat” vast te leggen. Een zeer markant plaatje, dat een beetje doet denken aan de “terrassen” die je ook bij rijstvelden in het verre oosten tegen een berg aan kunt zien liggen. We sluiten ons dagje Kiruna af in een gezellig ingericht Engelse pub, waar je behalve halve liters Guiness bier ook een zeer behoorlijke maaltijd kunt krijgen.

Aan het begin van de avond verplaatsen we ons naar het hotel “Camp Ripan”. Zoals de naam al doet vermoeden is het een combinatie van hotel en camping, waarbij het hotel blijkt te bestaan uit verschillende gebouwen. Tenminste een deel van die gebouwen zijn “cabins”, het beste te vergelijken met een motel, waarbij de verschillende verblijven aan elkaar zijn gekoppeld. Mensen, wat een ruimte vanavond. Een groot contrast met de “bezemkast” van Jacky en Patricia in hotel Fjället gisteren! We genieten vanavond van de rust, na een dag vol fantastische, voornamelijk ondergrondse, indrukken.

Wildlife Count: vandaag alleen wat vogels en muggen. Verder alweer een (beeld van een) beer.